Czy można poznać samego siebie?

       Nie wiemy dokładnie, kiedy po raz pierwszy zrodziło się przekonanie, że samowiedza jest cenna jako klucz myślenia i warunek dobrego życia. Punktem umownym stał się napis POZNAJ SAMEGO SIEBIE wyryty na bramie wyroczni Apollina w Delfach: Filozofowie od czasów Sokratesa zastanawiali się nad sensem tego nakazu. Czy znajomość samego siebie jest rzeczywiście tak ważna? Czego dotyczy samowiedza i jakie warunki musi spełnić, by zasłużyć na to miano? W jaki sposób przekonujemy się, że znamy sami siebie? Jakie są główne źródła błędów i iluzji w stosunku do samych siebie? I wreszcie, czy człowiek może sam siebie oszukać, przekonując się skutecznie, że jest kimś innym niż jest?
       Wiele przemawia za doniosłością samopoznania: (1) Bez wiedzy o sobie nie można sobie prawidłowo przypisać myśli i czynów, w skutek czego traci się podstawę do przyjmowania za nie moralnej odpowiedzialności. (2) Nie znając własnych pragnień stajemy się niezdolni do odczuwania i dążenia do szczęścia. Dążenie do szczęścia zakłada bowiem wiedzę o tym, co dobre dla siebie samego. (3) Wiedza o samym sobie jest najistotniejszym składnikiem poczucia tożsamości, czyli odpowiedzi na pytanie: Kim jestem? (4) Znajomość samego siebie otwiera perspektywę przyszłości danej osoby. Przyszłość niezwiązana z wiedzą o własnej roli w świecie i własnych możliwościach byłaby tylko zbiorem anonimowych zdarzeń nie dających podstaw dla żywienia nadziei i składania obietnic. (5)    Samowiedza jest ściśle związana z postulatem doskonalenia samego siebie. Można sobie wyobrazić osobę pozbawioną samowiedzy i działającą w sposób szlachetny, lecz trudno sobie wyobrazić, w jaki sposób można doskonalić samego siebie, nie posiadając wglądu w to, kim się jest obecnie. (6) Samowiedza stoi u podstaw zdolności mówienia, ponieważ częścią samowiedzy jest znajomość sensu własnych wypowiedzi.
         Przekonanie, że samowiedza jest ważna nie oznacza jeszcze optymizmu w kwestii jej zdobywania. Bardzo często ulegamy iluzji i popełniamy błędy w ocenie naszych własnych charakterów, możliwości, intencji, motywów działania, oraz uczuć. Nie wiadomo, czy silniejsze jest w nas dążenie do samowiedzy, czy raczej lęk przed nią. Być może człowiek jest z natury rzeczy niekompetentny w swojej własnej sprawie. Być może żyjemy raczej wyobrażeniami na własny temat, a nie zgodnie z wiedzą o sobie.

     Wykład będzie poświęcony głównym trudnościom samopoznania – trudnościom, które kazały niektórym myślicielom wątpić, czy w ogóle jest możliwa.

Robert Piłat